Fortsätt till huvudinnehåll

Menningarsjúkdómar, velferðarsjúkdómar og sjúkdómsgreiningar

 


Undanfarið hef ég lesið ýmislegt þar sem sjúkdómar koma við sögu. Í fyrsta lagi nýja sænska bók um konu sem er að veslast upp heima á stofusófanum sínum. Bókin er önnur skáldsaga höfundar, ég skrifaði einu sinni um fyrstu skáldsöguna hennar á Druslubókabloggið, hér er krækja á þá færslu. Fyrrnefnd ný skáldsaga Önnu Ringberg (hún heitir Till minne av Berit Susanne Fredriksson) var eiginlega hliðarspor því ég er aðallega búin að vera að lesa þrjár aðrar bækur, tvær eftir hugmyndasöguprófessorinn Karin Johannisson, sem dó í fyrra vetur, og greinasafn þar sem hún á líka grein. Þessar bækur fjalla allar meira og minna um geðsjúkdóma, sjúkdómsgreiningar og menningarsjúkdóma. Það er nefnilega ekki þannig að sjúkdómar og sjúkdómsgreiningar séu einhver fasti. Sjúkdómsgreiningar eru mismunandi eftir þjóðfélögum, þær koma og fara og ýmislegt sem var greint sem sjúkdómur fyrir ekki mjög löngu síðan er hætt að vera til sem díagnósunúmer, en síðan hafa margar díagnósur bæst við undanfarin ár. Svo er alltaf verið að breyta; kona sem ég þekki átti barn með MBD, sem síðan var breytt í DAMP en núna heitir það ADHD, en þessa greiningu (eða greiningar) segja einhverjir ekki studda nægilegum vísindalegum rökum og hún er ekki notuð í sumum löndum.

Bækurnar eftir Karin Johannisson fjalla um sjúkdómsgreiningar og sjálfsmynd. Önnur þeirra, Den sårade divan, fjallar um um kvenlega geðveiki á síðustu öld, um sjúkdómsgreiningar á borð við skitsófreníu, hysteríu og paranoju og hvernig þrjár listakonur gengust geðsjúkdómagreiningum síns tíma á hönd og fóru inn í ákveðin hlutverk (eða var troðið inn í hlutverkin) sem geðsjúklingar. Konurnar þrjár, Sigrid Hjertén, Nelly Sachs og Agnes von Krusenstjerna dvöldu allar á Beckomberga-sjúkrahúsinu, sem segja má að hafi verið Kleppur Svíþjóðar og þáðu þar meðferðir á borð við heit og köld böð, (eins og Þórður á Kleppi notaði líka á sjúklinga) og allskonar lyfjagjafir og ein þessara kvenna dó eftir lóbótómíu. Þegar ég fletti upp í Læknablaðinu á timarit.is fann ég grein frá því á 6. áratug síðustu aldar um lóbótómíu. Þar má lesa stuttar sjúkrasögur fólks á öllum aldri og úr ýmsum stéttum sem gengust undir þessa óhugnanlegu aðgerð sem tugir Íslendinga voru beittir. Hefur eitthvað af þessu fólki eða fjölskyldur þeirra einhvers staðar tjáð sig um líðan sína og líf eftir lóbótómíuna? Hin bókin eftir Karin Johannsson sem ég er að lesa heitir Melankoliska rum og fjallar m.a. um hvernig melankólía fortíðar verður smám saman að þunglyndi í nútímanum, en þunglyndi ku vera algengasti sjúkdómur nútímans. Inn í þetta allt fléttast auðvitað allt mögulegt, kynferði, stéttaskipting og kapítalismi til dæmis. En ég fer ekki lengra með þetta hér. Held bara áfram að lesa.

Kommentarer

Skicka en kommentar

Populära inlägg i den här bloggen

Aðlögun og ættfræði og fólkið sem vill kannski skrifa bækur fremur en lesa þær

Það er mánudagur og rétt komið hádegi. Efsta atriðinu á listanum yfir það sem ég ætlaði að gera í dag er samt þegar lokið. Ég er búin að senda inn umsókn um listamannalaun fyrir árið 2025. Eiríkur Örn Norðdahl gerði listamannalaunaumsóknarskrifum skil um daginn og talar (í léttum tóni samt) um þessa h*$#*s ritlaunaumsókn . Hann vill fá fastráðningu og ég lái honum það svo sem ekki, það er ákveðin áskorun að sækja árlega um laun fyrir vinnu næsta árs og lifa síðan í nokkurra mánaða óvissu um hvort þau fáist. Það er hins vegar fjarri mér að kvarta, í fyrsta lagi er ég mjög þakklát fyrir hvern einasta mánuð sem ég hef fengið listamannalaun fyrir að sinna skrifum (ég fékk jákvætt svar við launaumsókn í fyrsta skipti þegar ég var að nálgast fimmtugt og var búin að gefa út þó nokkrar frumsamdar bækur og þýðingar) og svo finnst mér ekkert leiðinlegt að skrifa umsóknina. Þá gefst færi á að rifja upp verkefni ársins sem er að líða (það þarf auðvitað að uppfæra ferilsskrána) og setja saman text...
Skicka en kommentar
Läs mer

Félagsbústaðir og vélanám

Það eru nokkrar rásir sem spilast í höfðinu á mér á hverjum tíma. Það er svo sem ekkert beinlínis að því (ég hélt einu sinni að allt fólk væri svona en nú skilst mér að það séu tekin lyf við þessu) en alla vega ákvað ég að skrifa niður eitthvað af því sem hefur bergmálað innra með mér í morgun. Byrjum á einni spurningu: Hvenær tók Vanilla Black, sem er útum allt í flösku sem pinnar standa uppúr, við af Ariel Ultra sem íslenska ríkislyktin? Ég hef oft rætt um Norðmanninn sem sagði mér að hann þekkti Íslendinga í strætó í Osló á þvottaefnislyktinni, en núna er það þessi Vanilla Black-lykt sem hefur yfirtekið þjóðfélagið. Mér persónulega finnst hún betri en þvottaefnislykt (ég nota bara svansmerkt og lyktarlaust þvottaefni) og er alveg í vanillu-teyminu, en þetta er samt kannski að verða gott með þessa lykt? Á meðan lesendur velta þessu fyrir sér ætla ég að snúa mér að næsta máli: Það bjó svokallaður svikahrappur í íbúð Félagsbústaða í um það bil áratug og át þar lyf út á resept látinnar ...
Skicka en kommentar
Läs mer

Áfram gakk

Eldsnemma í morgun las ég þráð á samskiptamiðlinum Threads, sem var spjall um hvernig fólk komst að því að nánir aðstandendur voru CIA-njósnarar, einhverjir þeirra höfðu meira að segja verið gagnnjósnarar. Þegar afi eins á spjallinu dó fundust fimm ólík vegabréf sem hann átti, með mismunandi nöfnum, ein hafði búið með fjölskyldunni í Líberíu, Guatemala og einhverjum fleiri löndum og pabbi hennar vann hjá hernum og nú var að renna upp fyrir henni að hann var starfsmaður CIA og ein á spjallinu sagði pabba sinn alltaf hafa verið með tölvuherbergi með fimm mismunandi tölvum og allskonar græjum, áður en almenningur var með tölvur heima hjá sér, og nú var hún að komast að því að hann var njósnari. Þetta fannst mér skemmtilegt í ljósi þess að ég gerði fjóra útvarpsþætti s em finna má á í sarpinum á RÚV og þar er einmitt minnst á CIA í síðasta þættinum . Þættirnir fjalla um blaðbera sem hvarf árið 1976. Í þáttunum er líka minnst á sænskan spjallþráð þar sem rætt er um hvarf bréfberans, sem hét...
Skicka en kommentar
Läs mer

Táin á Tollundmanninum

Í Silkeborg á Jótlandi eru varðveittar leifar af manni sem fannst í danskri mýri um miðja síðustu öld. Þegar ég var unglingur fór ég og skoðaði Tollundmanninn og fékk þessa rúmlega tvö þúsund ára gömlu múmíu svolítið á heilann og póstkort af karlinum hékk árum saman uppi á vegg í herbergjum sem ég bjó í. Á þeim árum var ekki til neitt internet og ég fann sáralitla umfjöllun um þennan forvitnilega mann svo póstkortið varð að duga mér í mörg ár. Þegar ég, ásamt góðum meðhöfundi, skrifaði kennslubók fyrir miðstig grunnskóla fyrir nokkrum árum, sá ég til þess að koma Tollundmanninum inn í bókina og ég vona að börnin sem lesa hana og kennarar þeirra kunni að meta það. Þegar ég sé fjallað um Tollundmanninn, og fleira fólk sem hefur fundist í mýrum í Danmörku, verð ég alltaf forvitin og meðal þess sem mér hefur fundist skemmtilegt er frétt sem birtist í dönskum fjölmiðlum fyrir nokkru síðan. Fréttin fjallar um tá sem var á fæti Tollundmannsins en lenti á flækingi. Það hafa ýmis vandamál ko...
Skicka en kommentar
Läs mer

Þýðingar

Ekki hef ég enn lesið bók eftir nýjan Nóbelsverðlaunahafa í bókmenntum en ég hef heyrt umræður um bækurnar hennar, bæði þegar Grænmetisætan kom út á íslensku og eftir að tilkynnt var að Han Kang fengi verðlaunin. Í gær birtist lesendabréf í sænska blaðinu DN þar sem kona sem heitir Anne-Marie Morberg er að býsnast yfir því hvað þýðendur fái litla athygli í stóra bókmenntasamhenginu. Þeirra tungumálaþekking og málkennd byggir brýr yfir landamæri á milli tungumála og þegar Han Kang er hyllt fyrir ljóðrænan prósa á Norðurlöndum þá er líka verið að hrósa þýðendunum sem koma textanum til skila, það ætti alla vega að vera þannig, segir Anne-Marie sem skrifar lesendabréfið. Hún segist hins vegar hafa þurft að hafa fyrir því að fletta upp nafni þess sem hefur þýtt Han Kang á sænsku því á það hefur varla verið minnst í sænskum fjölmiðlum. Eftir að þetta lesendabréf birtist hefur fleira fólk stigið fram og tekið undir, meira að segja hefur verið bent á það að þýðandi eigi höfundarrétt á sænskum...
Skicka en kommentar
Läs mer

Kynlíf langömmu þinnar

Í Politiken er greinarflokkur þar sem starfsfólk safna er spurt um áhugaverða gripi á söfnunum sínum. Í dag var ég að lesa um græju sem var víst til á langflestum dönskum heimilum á fyrri hluta síðustu aldar og var að sögn safnvarðar á dönsku safni notuð sem getnaðarvörn í áratugi. Tækið var notað til að skola út sæði eftir samfarir, en einnig til skolunar eftir fæðingar og ólögleg þungunarrof. Ílátið var fyllt af vatni og hengt hátt upp og svo var spúlað út með hjálp þrýstings og vatns. Þetta tæki mun hafa verið algengt frá 1920 til 1950, en var einnig töluvert notað eftir það því pillan kom jú ekki á markaðinn fyrr en á sjöunda áratugnum. Ýmist var notað hreint vatn eða að út í það var blandað ediki eða sítrónusafa, en það mun ekki hafa verið hollt fyrir líkamann, sýrustigið gat farið í tómt rugl. Svo er þetta ekki sérlega góð getnaðarvörn heldur, en sennilega betra en ekki neitt.  Safnvörðurinn sem er til viðtals í Politiken segir að þessi græja hafi verið gríðarlega mikið notuð...
En kommentar
Läs mer

Karladýrkun

Ein birtingarmynd karlasamfélagsins æpti á mig úr hillu með óskálduðum bókum sem ég gekk framhjá á Kastrupflugvelli í gær (það stendur non-fiction fyrir ofan hilluna). Þarna er nú aldeilis enginn skortur á bókum um og eftir karlmenn þar sem kápumyndin er af aðalkarlinum. Svo lúrir þarna Britney Spears innan um karlana, en hún er ber að ofan. Og svipuð sjón er auðvitað svo algeng að fæst fólk sér nokkuð athugavert við þetta. Þegar athygli er vakin á þessu er gjarna sagt að þetta sé alveg örugglega bara einhver tilviljun.   
Skicka en kommentar
Läs mer

Baráttudagur kvenna

  Starfandi framkvæmdastjóri Alþjóðabankans, Mari Pangestu, segir í viðtali við DN að í coronafaraldrinum beri konur þyngsta krossinn. Hún vill kalla þetta alþjóðlega kvennakreppu, að covid-19 hafi breikkað bilið á milli kynjanna og rifið upp gamla mismunun. Kvennastéttir hafa orðið verst úti og konur hugsa mest um börnin sem sum hafa ekki hafa fengið að fara í skólann í lengri tíma. Meðan ég las viðtalið við hana, sem fjallar um konur um allan heim, rifjuðust upp fréttir sem ég hef lesið um að ekki sé hugað að jafnrétti í ákvörðunum á Íslandi, til dæmis er ein nýleg hérna um karllægar aðgerðir stjórnvalda . Í dag verður kynnt kæra níu íslenskra kvenna til Mannréttindadómstóls Evrópu . Konurnar kæra íslenska ríkið fyrir að fella niður mál þeirra. Þær höfðu kært kynferðisof­beldi, heim­il­isof­beldi eða kyn­bundna áreitni en mál þeirra voru felld niður í íslensku réttarkerfi. Ofbeldi í garð kvenna er kerfisbundið. Til hamingju með baráttudag kvenna!
Skicka en kommentar
Läs mer

Þú veist hvað ég meina, mær ...

Í dag er 1. september og spáð óveðri. Mér finnst það dálítið hressandi. Ég lufsast um garðinn eins og múmínpabbi og vonast eftir alvöru hvelli, ekki væri verra ef hengirúm bísamrottunnar fyki út í hafsauga og kassa af rommi myndi skola á land. Í gærkvöldi sóttum við sveppi upp á heiði, þeir eru enn í körfu úti því ég nenni ekki að hreinsa þá strax. Það er töluverð hauststemning sem fylgir villisveppum sem finnast á heiðum Reykjavíkur. Ég hef verið að lesa dönsku bókina Rúmmálsreikningur I eftir Solvej Balle í vandaðri þýðingu Steinunnar Stefánsdóttur. Sú bók fékk, ásamt tveimur næstu bindum í röðinni (bækurnar verða samtals sjö), Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs í fyrra og hún er verulega skemmtileg og áhugaverð. Ég geymdi mér að lesa hana þar til hún kom í íslenskri þýðingu, ekki vegna þess að ég lesi ekki dönsku heldur vegna þess að þó að ég lesi frummálið þá vel ég frekar góðar þýðingar á íslensku þegar þær eru í boði. Og talandi um þýðingar úr dönsku þá var einmitt verið að l...
Skicka en kommentar
Läs mer

Þýðing

Fyrir áratugum tók ég námskeið við Háskóla Íslands í hagnýtum skrifum og þýðingum. Lokaverkefni mitt í námskeiðinu var þýðing á upphafsköflum bókar eftir kvenkyns höfund, sem hafði þá verið látin í nokkur ár, en ég hafði lengi haft miklar mætur á þessu skáldi og hef lesið bækur hennar reglulega í gegnum árin. Upp úr 1970 komu út, að ég held, þrjár bækur eftir höfundinn á íslensku. Ein þeirra fékk ekki mjög lofsamlega dóma hjá Jóhanni Hjálmarssyni í Morgunblaðinu, sem er óskiljanlegt því bókin er frábærlega vel skrifuð og áhugaverð og margútgefin í heimalandinu. En ég fékk alla vega góða umsögn um þýðingarverkefnið og ákvað að fara með það til útgefanda og spyrja hvort ekki væri hugmynd að halda áfram að gefa út bækur þessa góða höfundar, ég væri alveg til í að þýða alla bókina. Í minningunni finnst mér útgefandinn hafa hlegið að mér þegar hann sagði að hann hefði engan áhuga á þessari bók. Það var svo sem allt í lagi, ég bara fór heim og gleymdi þessu. Í vetur sendi annar útgefandi mér...
Skicka en kommentar
Läs mer