Dánarstaður menningarmanns

Dr. Priemes Vej 1 árið 1947

Einu sinni var nítján ára stúlka sem hét Eleanor Christie. Hún bjó með móður sinni, ekkju eftir lögmann, í Bolfracks Cottage, nálægt Aberfeldy í miðjum skosku hálöndunum. Eleanor hafði gengið í einkaskóla á heimaslóðum og heimavistarskóla í York, hún var drátthög og áhugasöm um listir og málaði blómamyndir. Hún átti gamla tónelska frænku sem bjó í Wales, frænkan hét Helen Powell. Stundum kom vinur Helen í heimsókn til hennar og dvaldi hjá henni í Wales. Þetta var miðaldra músíkant sem ættaður var frá Íslandi, en hann hafði hátt í tvo áratugi búið í Edinborg og kompónerað tónlist og stundað píanóleik og kennslu. Eitt sinn þegar píanóleikarinn heimsótti gömlu vinkonu sína rak hann augun í mynd af stúlku sem honum þótti sjarmerandi og spurðist fyrir um hana. Helen sagði honum að þetta væri Eleanor frænka hennar sem byggi í Skotlandi. Manninum leist svo vel á stúlkuna að hann bað um að hann yrði kynntur fyrir mömmu hennar. Gömlu frænkunni fannst það sjálfsagt mál og skömmu síðar var hann kominn upp í skosku hálöndin þar sem hann hitti ekkjuna og dóttur hennar. Til að gera stutta tilhugalífssögu enn styttri þá voru Eleanor Christie og Sveinbjörn Sveinbjörnsson fljótlega trúlofuð og skömmu síðar, í apríl 1890, gefin saman í hjónaband. Þá var hún tvítug en hann fjörutíu og þriggja ára. Þau lifðu í hjónabandi sem var, að sögn kunnugra, farsælt og eignuðust fljótlega tvö börn. Hann lést um áttrætt á heimili þeirra í Danmörku en hún lést í Kanada árið 1969, tæplega hundrað ára gömul.

Satt að segja hef ég aldrei nennt að lesa bókina Á Íslendingaslóðum í Kaupmannahöfn því ég er með fordóma og held að þetta sé bara eitthvað neimdropp um oflofaða menningardýrlinga sem voru alltaf á Hviids Vinstue og að norpa í Store Kannikestræde og á þessum Garði þarna niðri í bæ. En ég las bróðurpart bókar um Jón Sigurðsson eftir Pál Björnsson þegar ég dvaldi í Jónshúsi og minnir að hún hafi verið býsna áhugaverð. Svo er ég hrifin af tuðinu í Benedikt Gröndal í Dægradvöl og endurminningabókum margra Íslendinga sem hafa dvalið lengur og skemur í Kaupmannahöfn og víðar í Danmörku, Götustrákur á spariskóm eftir Þóru Kristínu Ásgeirsdóttur og Lífsjátning, ævisaga Guðmundu Elíasdóttur, eru mér ofarlega í huga núna.

Í Kaupmannahafnardvöl minni á þessu ári hef ég stund og stund reynt að finna eitthvað á timarit.is um íslenskar konur sem bjuggu eða dvöldu í Danmörku fyrir löngu. Þar er nú ekkert svo mikið að sökkva sér í, en þó má lesa hitt og þetta í pistlum og minningargreinum, hér í borg hafa nefnilega búið fjölmargar íslenskar konur. Eitt blaðið sem minnist stundum á konur í Danmörku heitir Heima og erlendis. Það kom stopult út á árunum 1940-1959, útgefandinn var prentarinn Þorfinnur Kristjánsson í Kaupmannahöfn. Hann hefur greinilega ekki alveg haft vald á fínni blæbrigðum íslenskunnar og skrifar dálítið eins og Bibba á Brávallagötunni, en mér finnst hann oft skemmtilegur. Þorfinnur skrifar minningargreinar, afmælisgreinar og pistla um Íslendinga erlendis, aðallega í Danmörku, og það skemmtilega er að hann skrifar oft um alþýðufólk og iðnaðarmenn. Þegar ég var að fletta Heima og erlendis frá 1947 rakst ég á pistil sem Þorfinnur skrifaði af því tilefni að 28. júní það ár hefði Sveinbjörn Sveinbjörnsson, tónskáld og höfundur lagsins sem sungið er við íslenska þjóðsönginn, orðið hundrað ára. Honum finnst ekki nóg hafa verið gert til að halda upp á þennan dag, útvarpið hafi reyndar nefnt hann eitthvað en íslensk blöð hafi hann ekki séð minnast á Sveinbjörn og aldarafmælið. Í þessari grein kemur fram að Sveinbjörn hafi búið á Dr. Priemes Vej 1 á Friðriksbergi þegar hann dó, nánar til tekið í íbúð sem var beint fyrir ofan mjólkurbúð. Íbúðina leigði hann með húsgögnum og hljóðfæri. Eleanor Sveinbjörnsson nafngreinir Þorfinnur ekki, en hann segist oft hafa heimsótt þau hjón og að þau hafi verið sérstök prýði meðal gesta og hvers manns hugljúfi.

Í stuttu máli þá varð þessi grein um dánarstað Sveinbjörns Sveinbjörnssonar til þess að ég fór að velta fyrir mér hver konan hans hefði verið og það fann ég auðvitað auðveldlega út. Hér má til dæmis lesa um hana í Fálkanum árið 1958. Og hér er líka ágætt ágrip um Sveinbjörn.

Í greinum um Sveinbjörn Sveinbjörnsson tónskáld segir oft að hann hafi dáið við píanóið, hann hafi verið að spila en skyndilega hafi hljóðfærið þagnað og hann hafi þá verið örendur. Þetta hljómar óneitanlega fallega. Þess má svo geta að Sveinbjörn samdi líka lagið við ljóðið Sprettur eftir Hannes Hafstein; Ég berst á fáki fráum fram um veg ...

Í gær datt mér í hug að kanna hvort húsið sem Sveinbjörn og Eleanor bjuggu í og glugginn, sem Þorfinnur segir að píanóið hafi staðið við, væri enn á sínum stað. Ég var nákvæmlega níu mínútur að hjóla að horninu á Hollændervej og Dr. Priemes Vej og þar stendur húsið á sínum stað. Mjólkurbúðin er orðin að íbúð en að öðru leyti er fátt breytt. Ég velti því fyrir mér hvort fólkið sem býr í íbúðinni hafi hugmynd um að maðurinn sem samdi lagið við þjóðsöng Íslendinga hafi gefið upp öndina þarna leikandi á slaghörpu.

Kommentarer

Populära inlägg i den här bloggen

Guðný Eyjólfsdóttir - sjáandinn á Vesturbrú

Þessar vikunar er ég umsjónarkona þátta sem eru á laugardögum á Rás1. Þeir fjalla um ævi Guðnýjar Eyjólfsdóttir Vestfjörð sem fæddist á köldu vori árið 1888 og ólst upp í torfkofa í Nauthólsvík. Systir hennar, Jósefína, er mun þekktari á Íslandi en Guðný, en hún var spákona á Grímsstaðaholtinu. Upp úr tvítugu sigldi Guðný til Kaupmannahafnar þar sem hún vann láglaunastörf, varð einstæð móðir, komst í kast við lögin og gerðist spákona og heilari yfirstéttar Kaupmannahafnarborgar. Í þáttunum segir frá ýmsu sem dreif á daga Guðnýjar, en hún er fræg í tveimur jaðarhópum í Danmörku, annars vegar meðal spíritista og hins vegar áhugafólks um gömul morðmál. Hér er fyrsti þátturinn um sjáandann á Vesturbrú. Uppfært: Nú eru komnir fjórir þættir og þeir eru hér: https://www.ruv.is/utvarp/spila/sjaandinn-a-vesturbru/33053/9r6v6k Guðný Eyjólfsdóttir 1905 Jósefína Eyjólfsdóttir 1916

Läs mer

Ertu að reyna að vera fyndin?

Iris Murdoch með kisunni sinni Fyrir mörgum árum, í viðtali um einhverja bók eftir mig, spurði fjölmiðlamaður mig eftirfarandi spurningar: „Ertu að reyna að vera fyndin?“ Ég hef ekki hugmynd um hverju ég svaraði og reyndar var ég löngu búin að gleyma því að ég hefði verið spurð þegar Snæbjörn minnti mig á það einhvern tíma í fyrra, honum fannst þetta fyndin spurning. Í gærkvöldi horfði ég á viðtal við Babben Larsson, sem er sænsk leikkona, grínisti og uppistandskennari við Dramatiska Institutet í Stokkhólmi. Þar var hún spurð hvað væri fyndið og í stuttu máli sagði hún eitthvað á þá leið að oft þætti fólki það fyndið þegar varpað væri ljósi á aðstæður sem það gæti séð sjálft sig í eða kannaðist við, en á einhvern óvæntan hátt eða í óvæntu samhengi. Gagnrýnandinn John Self skrifaði grein í fyrra, sem birtist á vef BBC, þar sem hann hélt því fram að skáldskapur sem fengi okkur til að hlæja væri í raun oft sá besti og djúpstæðasti. Self var þarna að gagnrýna Booker-verðlaunalistann ...

Läs mer

Maður og hauskúpa

Um daginn keypti ég ljósmynd á nytjamarkaði. Mér fannst augljóst að hún væri mjög gömul og mér fannst hún ólík þeim gömlu myndum sem ég hef skoðað á vefsíðum safna undanfarin ár, og eru þær þó býsna margar. Myndin er nokkuð stór, um 18x23 cm. og í fallegum, greinilega býsna gömlum tréramma með gyllingu. Hún er merkt P. Brynjólfssyni, ljósmyndara. Myndin sýnir ungan mann í vönduðum fötum sem situr við borð og reykir pípu. Hann hrærir í kaffibolla. Á borðinu er pottaplanta (pálmi, eins og var í tísku upp úr þarsíðustu aldamótum) og nokkrar myndir og á veggjunum eru líka myndir, bæði af fólki sem virðist vera íslenskt alþýðufólk en líka glæsilegar konur og hópmyndir. Á öðru borði má sjá lampa, hauskúpu og sennilega mjaðmagrind, stjaka með snúnu kerti og fleira. Í hillu er lítil hauskúpa sem virðist vera úr nagdýri. Bækur, merkta krús eða bolla, vekjaraklukku og ýmislegt fleira áhugavert má líka sjá á þessari mynd. Ég byrjaði á að lesa það sem ég gat auðveldlega fundið um P...

Läs mer

Stjörnurnar í Alabama

Er ein á skrifstofunni að hlusta á Ellu Fitzgerald syngja Stars fell on Alabama og Blue Moon. Ég á ný föt, það er ýmislegt að frétta og það er snjór í sendiráðshverfinu.

Läs mer

Félagsbústaðir og vélanám

Það eru nokkrar rásir sem spilast í höfðinu á mér á hverjum tíma. Það er svo sem ekkert beinlínis að því (ég hélt einu sinni að allt fólk væri svona en nú skilst mér að það séu tekin lyf við þessu) en alla vega ákvað ég að skrifa niður eitthvað af því sem hefur bergmálað innra með mér í morgun. Byrjum á einni spurningu: Hvenær tók Vanilla Black, sem er útum allt í flösku sem pinnar standa uppúr, við af Ariel Ultra sem íslenska ríkislyktin? Ég hef oft rætt um Norðmanninn sem sagði mér að hann þekkti Íslendinga í strætó í Osló á þvottaefnislyktinni, en núna er það þessi Vanilla Black-lykt sem hefur yfirtekið þjóðfélagið. Mér persónulega finnst hún betri en þvottaefnislykt (ég nota bara svansmerkt og lyktarlaust þvottaefni) og er alveg í vanillu-teyminu, en þetta er samt kannski að verða gott með þessa lykt? Á meðan lesendur velta þessu fyrir sér ætla ég að snúa mér að næsta máli: Það bjó svokallaður svikahrappur í íbúð Félagsbústaða í um það bil áratug og át þar lyf út á resept látinnar ...

Läs mer

Launbarnið - framhald

Í gær skrifaði ég að ég hefði fundið sönnun þess í skrá Mæðrahjálpar Kaupmannahafnar að Elín Elísabet Jónsdóttir hefði eignast son með Jóhanni Jónssyni. Guðmundur Magnússon, sagnfræðingur, sem er að safna efni í bók um Jóhann, er sá sem hafði samband við mig um hvort ég hefði rekist á nafn Elínar og það var svo skemmtileg tilviljun að það hafði ég gert alveg óvænt. Eftir að hafa verið í sambandi við Guðmund og hann sent mér eitt heimilisfang og ég síðan fundið eitthvað um ferðir Elínar í Kaupmannahöfn sagði ég honum að skrár yfir fæðingar á Ríkisspítalanum í Kaupmannahöfn væru á vef danska Ríkisskjalasafnsins en að það væri þolinmæðisverk að stauta sig í gegnum þær. Eftir að ég sendi honum póstinn datt mér samt í hug að taka smástund í að lesa nöfn fæðandi kvenna í Protokol over ugifte fødende (hemmeligfødende) á Ríkisspítalanum. Árið sem nafn Elínar er í bók Mæðrahjálparinn er 1917 svo ég gerði ráð fyrir að barnið hefði fæðst snemma það ár, hún mun hafa komið til Danmerkur 1916. Ég ...

Läs mer

Kona sem dó af völdum kakkalakkapúlvers

Undanfarnar vikur hafa Halldór Guðmundsson og Þorgerður E Sigurðardóttir verið með mjög áhugaverða útvarpsþætti á RÚV um Íslendinga í Kaupmannahöfn. Síðasti þátturinn verður á dagskrá næsta laugardag og ég hlakka til að hlusta á hann. Í þáttunum, sem heita Skáld og skrælingjar , hefur Halldór meðal annars minnst á íslenska karla sem sátu hver yfir öðrum á knæpum í grennd við Kóngsins nýjatorg og uppnefndu Dani, en líka hefur verið minnst á nokkrar konur. Ég hef sjálf óseðjandi áhuga á íslenskum konum sem voru í Kaupmannahöfn á síðustu öld og er einmitt núna stödd í borginni og búin að lesa ýmis skjöl á Ríkisskjalasafni Dana og fletta upp í Borgarskjalasafninu. Ég hef ekki fundið nákvæmlega það sem ég er beinlínis að leita að og sem tengist íslenskri konu sem bjó í Kaupmannahöfn mikinn meirihluta ævinnar (hér eru útvarpsþættirnir um hana ), en ég hlýt samt að finna þetta á endanum, nú bíða mín tvær útkrotaðar bækur í Svarta demantinum. Ekki er ég sagnfræðingur og ekki geng ég mjög skip...

Läs mer

Hér má bruðla með orð

Leta i den här bloggen