Fortsätt till huvudinnehåll

Dánarstaður menningarmanns

Dr. Priemes Vej 1 árið 1947

Einu sinni var nítján ára stúlka sem hét Eleanor Christie. Hún bjó með móður sinni, ekkju eftir lögmann, í Bolfracks Cottage, nálægt Aberfeldy í miðjum skosku hálöndunum. Eleanor hafði gengið í einkaskóla á heimaslóðum og heimavistarskóla í York, hún var drátthög og áhugasöm um listir og málaði blómamyndir. Hún átti gamla tónelska frænku sem bjó í Wales, frænkan hét Helen Powell. Stundum kom vinur Helen í heimsókn til hennar og dvaldi hjá henni í Wales. Þetta var miðaldra músíkant sem ættaður var frá Íslandi, en hann hafði hátt í tvo áratugi búið í Edinborg og kompónerað tónlist og stundað píanóleik og kennslu. Eitt sinn þegar píanóleikarinn heimsótti gömlu vinkonu sína rak hann augun í mynd af stúlku sem honum þótti sjarmerandi og spurðist fyrir um hana. Helen sagði honum að þetta væri Eleanor frænka hennar sem byggi í Skotlandi. Manninum leist svo vel á stúlkuna að hann bað um að hann yrði kynntur fyrir mömmu hennar. Gömlu frænkunni fannst það sjálfsagt mál og skömmu síðar var hann kominn upp í skosku hálöndin þar sem hann hitti ekkjuna og dóttur hennar. Til að gera stutta tilhugalífssögu enn styttri þá voru Eleanor Christie og Sveinbjörn Sveinbjörnsson fljótlega trúlofuð og skömmu síðar, í apríl 1890, gefin saman í hjónaband. Þá var hún tvítug en hann fjörutíu og þriggja ára. Þau lifðu í hjónabandi sem var, að sögn kunnugra, farsælt og eignuðust fljótlega tvö börn. Hann lést um áttrætt á heimili þeirra í Danmörku en hún lést í Kanada árið 1969, tæplega hundrað ára gömul.

Satt að segja hef ég aldrei nennt að lesa bókina Á Íslendingaslóðum í Kaupmannahöfn því ég er með fordóma og held að þetta sé bara eitthvað neimdropp um oflofaða menningardýrlinga sem voru alltaf á Hviids Vinstue og að norpa í Store Kannikestræde og á þessum Garði þarna niðri í bæ. En ég las bróðurpart bókar um Jón Sigurðsson eftir Pál Björnsson þegar ég dvaldi í Jónshúsi og minnir að hún hafi verið býsna áhugaverð. Svo er ég hrifin af tuðinu í Benedikt Gröndal í Dægradvöl og endurminningabókum margra Íslendinga sem hafa dvalið lengur og skemur í Kaupmannahöfn og víðar í Danmörku, Götustrákur á spariskóm eftir Þóru Kristínu Ásgeirsdóttur og Lífsjátning, ævisaga Guðmundu Elíasdóttur, eru mér ofarlega í huga núna. 

Í Kaupmannahafnardvöl minni á þessu ári hef ég stund og stund reynt að finna eitthvað á timarit.is um íslenskar konur sem bjuggu eða dvöldu í Danmörku fyrir löngu. Þar er nú ekkert svo mikið að sökkva sér í, en þó má lesa hitt og þetta í pistlum og minningargreinum, hér í borg hafa nefnilega búið fjölmargar íslenskar konur. Eitt blaðið sem minnist stundum á konur í Danmörku heitir Heima og erlendis. Það kom stopult út á árunum 1940-1959, útgefandinn var prentarinn Þorfinnur Kristjánsson í Kaupmannahöfn. Hann hefur greinilega ekki alveg haft vald á fínni blæbrigðum íslenskunnar og skrifar dálítið eins og Bibba á Brávallagötunni, en mér finnst hann oft skemmtilegur. Þorfinnur skrifar minningargreinar, afmælisgreinar og pistla um Íslendinga erlendis, aðallega í Danmörku, og það skemmtilega er að hann skrifar oft um alþýðufólk og iðnaðarmenn. Þegar ég var að fletta Heima og erlendis frá 1947 rakst ég á pistil sem Þorfinnur skrifaði af því tilefni að 28. júní það ár hefði Sveinbjörn Sveinbjörnsson, tónskáld og höfundur lagsins sem sungið er við íslenska þjóðsönginn, orðið hundrað ára. Honum finnst ekki nóg hafa verið gert til að halda upp á þennan dag, útvarpið hafi reyndar nefnt hann eitthvað en íslensk blöð hafi hann ekki séð minnast á Sveinbjörn og aldarafmælið. Í þessari grein kemur fram að Sveinbjörn hafi búið á Dr. Priemes Vej 1 á Friðriksbergi þegar hann dó, nánar til tekið í íbúð sem var beint fyrir ofan mjólkurbúð. Íbúðina leigði hann með húsgögnum og hljóðfæri. Eleanor Sveinbjörnsson nafngreinir Þorfinnur ekki, en hann segist oft hafa heimsótt þau hjón og að þau hafi verið sérstök prýði meðal gesta og hvers manns hugljúfi.

Í stuttu máli þá varð þessi grein um dánarstað Sveinbjörns Sveinbjörnssonar til þess að ég fór að velta fyrir mér hver konan hans hefði verið og það fann ég auðvitað auðveldlega út. Hér má til dæmis lesa um hana í Fálkanum árið 1958. Og hér er líka ágætt ágrip um Sveinbjörn. 

Í greinum um Sveinbjörn Sveinbjörnsson tónskáld segir oft að hann hafi dáið við píanóið, hann hafi verið að spila en skyndilega hafi hljóðfærið þagnað og hann hafi þá verið örendur. Þetta hljómar óneitanlega fallega. Þess má svo geta að Sveinbjörn samdi líka lagið við ljóðið Sprettur eftir Hannes Hafstein; Ég berst á fáki fráum fram um veg ...

Í gær datt mér í hug að kanna hvort húsið sem Sveinbjörn og Eleanor bjuggu í og glugginn, sem Þorfinnur segir að píanóið hafi staðið við, væri enn á sínum stað. Ég var nákvæmlega níu mínútur að hjóla að horninu á Hollændervej og Dr. Priemes Vej og þar stendur húsið á sínum stað. Mjólkurbúðin er orðin að íbúð en að öðru leyti er fátt breytt. Ég velti því fyrir mér hvort fólkið sem býr í íbúðinni hafi hugmynd um að maðurinn sem samdi lagið við þjóðsöng Íslendinga hafi gefið upp öndina þarna leikandi á slaghörpu.



Kommentarer

Skicka en kommentar

Populära inlägg i den här bloggen

Aðlögun og ættfræði og fólkið sem vill kannski skrifa bækur fremur en lesa þær

Það er mánudagur og rétt komið hádegi. Efsta atriðinu á listanum yfir það sem ég ætlaði að gera í dag er samt þegar lokið. Ég er búin að senda inn umsókn um listamannalaun fyrir árið 2025. Eiríkur Örn Norðdahl gerði listamannalaunaumsóknarskrifum skil um daginn og talar (í léttum tóni samt) um þessa h*$#*s ritlaunaumsókn . Hann vill fá fastráðningu og ég lái honum það svo sem ekki, það er ákveðin áskorun að sækja árlega um laun fyrir vinnu næsta árs og lifa síðan í nokkurra mánaða óvissu um hvort þau fáist. Það er hins vegar fjarri mér að kvarta, í fyrsta lagi er ég mjög þakklát fyrir hvern einasta mánuð sem ég hef fengið listamannalaun fyrir að sinna skrifum (ég fékk jákvætt svar við launaumsókn í fyrsta skipti þegar ég var að nálgast fimmtugt og var búin að gefa út þó nokkrar frumsamdar bækur og þýðingar) og svo finnst mér ekkert leiðinlegt að skrifa umsóknina. Þá gefst færi á að rifja upp verkefni ársins sem er að líða (það þarf auðvitað að uppfæra ferilsskrána) og setja saman text...
Skicka en kommentar
Läs mer

Maður og hauskúpa

Um daginn keypti ég ljósmynd á nytjamarkaði. Mér fannst augljóst að hún væri mjög gömul og mér fannst hún ólík þeim gömlu myndum sem ég hef skoðað á vefsíðum safna undanfarin ár, og eru þær þó býsna margar. Myndin er nokkuð stór, um 18x23 cm. og í fallegum, greinilega býsna gömlum tréramma með gyllingu. Hún er merkt P. Brynjólfssyni, ljósmyndara. Myndin sýnir ungan mann í vönduðum fötum sem situr við borð og reykir pípu. Hann hrærir í kaffibolla. Á borðinu er pottaplanta (pálmi, eins og var í tísku upp úr þarsíðustu aldamótum) og nokkrar myndir og á veggjunum eru líka myndir, bæði af fólki sem virðist vera íslenskt alþýðufólk en líka glæsilegar konur og hópmyndir. Á öðru borði má sjá lampa, hauskúpu og sennilega mjaðmagrind, stjaka með snúnu kerti og fleira. Í hillu er lítil hauskúpa sem virðist vera úr nagdýri. Bækur, merkta krús eða bolla, vekjaraklukku og ýmislegt fleira áhugavert má líka sjá á þessari mynd.   Ég byrjaði á að lesa það sem ég gat auðveldlega fundið um P...
Skicka en kommentar
Läs mer

Listakona á Rolfsvej

   Elín Pjet. Bjarnason Sumir rithöfundar og bloggarar fá mörg símtöl, bréf og pósta frá lesendum sínum þar sem brugðist er við skrifunum með ýmsum hætti. Ég fæ lítið af slíkum viðbrögðum nema í formi þumla og einstaka skilaboða á samfélagsmiðlum, sem eru reyndar kærkomnir miðlar sem ég kann að meta. Ég á samt nokkur bréf og pósta frá lesendum, en það er ekki mikið að vöxtum. Kannski eru hinir skrifararnir bara að ljúga eða ýkja viðbrögðin við skrifum sínum til að vekja á sér athygli, það gæti svo sem alveg verið. En hvað sem þessu líður þá fékk ég um daginn, eftir að ég hafði skrifað um höfund lagsins sem sungið er við íslenska þjóðsönginn og eiginkonu hans og húsið sem Sveinbjörn dó í á Friðriksbergi, afar skemmtilega  pósta frá einum lesanda þessarar síðu. Lesandinn sagði mér frá mjög áhugaverðri og jafnframt býsna óþekktri íslenskri listakonu, Elínu Pjet. Bjarnason (1924-2009), sem bjó mestan hluta ævinnar og dó í Danmörku, seinni árin bjó hún einmitt á Friðriksbergi...
2 kommentarer
Läs mer

Norræn hlaðvörp og íslensk ættfræði

Ekki hef ég mátt vera að því að skrifa mikið hér undanfarið. Trúið mér eða trúið mér ekki en ég hef haft mikið að gera. Um daginn skrapp ég til Svíþjóðar, nánar til tekið til Emmaboda í Smálöndum þar sem var tekið vel á móti mér. Þangað tók ég lest frá Kaupmannahöfn og auðvitað eru lestar langbesti ferðamátinn. Ég var með nesti og bókað sæti og rak stelpu úr sætinu mínu við gluggann. Fékk auðvitað samviskubit (ég er svo vonlaus í að vera frekjubeygla og á svo erfitt með að láta hafa fyrir mér) en ég hef svo oft verið rekin úr bókuðum sætum sem ég hef hlammað mér í í sænskum og dönskum lestum að ég ákvað að taka þetta alla leið. Skandinavíska kerlingaleiðin er að vera jobbig týpa sem kann mun á réttu og röngu og er með prinsipp. Ég þekki mitt fólk og hef ákveðið að svara í sömu mynt.  Undanfarið hef ég vanið mig á að hlusta á podköst áður en ég sofna. Margt fólk segist láta hlaðvarpsþætti svæfa sig svo ég ákvað að prófa. Í fyrstu valdi ég of áhugaverða þætti, ég var oftast svo áhuga...
Skicka en kommentar
Läs mer

Launbarnið - framhald

Í gær skrifaði ég að ég hefði fundið sönnun þess í skrá Mæðrahjálpar Kaupmannahafnar að Elín Elísabet Jónsdóttir hefði eignast son með Jóhanni Jónssyni. Guðmundur Magnússon, sagnfræðingur, sem er að safna efni í bók um Jóhann, er sá sem hafði samband við mig um hvort ég hefði rekist á nafn Elínar og það var svo skemmtileg tilviljun að það hafði ég gert alveg óvænt. Eftir að hafa verið í sambandi við Guðmund og hann sent mér eitt heimilisfang og ég síðan fundið eitthvað um ferðir Elínar í Kaupmannahöfn sagði ég honum að skrár yfir fæðingar á Ríkisspítalanum í Kaupmannahöfn væru á vef danska Ríkisskjalasafnsins en að það væri þolinmæðisverk að stauta sig í gegnum þær. Eftir að ég sendi honum póstinn datt mér samt í hug að taka smástund í að lesa nöfn fæðandi kvenna í Protokol over ugifte fødende (hemmeligfødende) á Ríkisspítalanum. Árið sem nafn Elínar er í bók Mæðrahjálparinn er 1917 svo ég gerði ráð fyrir að barnið hefði fæðst snemma það ár, hún mun hafa komið til Danmerkur 1916. Ég ...
3 kommentarer
Läs mer

Kona sem dó af völdum kakkalakkapúlvers

Undanfarnar vikur hafa Halldór Guðmundsson og Þorgerður E Sigurðardóttir verið með mjög áhugaverða útvarpsþætti á RÚV um Íslendinga í Kaupmannahöfn. Síðasti þátturinn verður á dagskrá næsta laugardag og ég hlakka til að hlusta á hann. Í þáttunum, sem heita Skáld og skrælingjar , hefur Halldór meðal annars minnst á íslenska karla sem sátu hver yfir öðrum á knæpum í grennd við Kóngsins nýjatorg og uppnefndu Dani, en líka hefur verið minnst á nokkrar konur. Ég hef sjálf óseðjandi áhuga á íslenskum konum sem voru í Kaupmannahöfn á síðustu öld og er einmitt núna stödd í borginni og búin að lesa ýmis skjöl á Ríkisskjalasafni Dana og fletta upp í Borgarskjalasafninu. Ég hef ekki fundið nákvæmlega það sem ég er beinlínis að leita að og sem tengist íslenskri konu sem bjó í Kaupmannahöfn mikinn meirihluta ævinnar (hér eru útvarpsþættirnir um hana ), en ég hlýt samt að finna þetta á endanum, nú bíða mín tvær útkrotaðar bækur í Svarta demantinum. Ekki er ég sagnfræðingur og ekki geng ég mjög skip...
En kommentar
Läs mer

Vaknaði í morgun klár og hress ...

Ég er mætt á kontórinn eftir langt sumarskróp og sólin skín inn um gluggann. Það er búið að saga niður uppáhaldstréð mitt sem var hér fyrir utan Hallveigarstaði, sjálfsáð gullregn sem óx upp úr litlum furubrúski. Ég hefði frekar höggvið eitt birkitré. En þetta skiptir svo sem engu máli, þó að ég hafi haft gaman að því að fylgjast með því vaxa. Í morgun er ég búin að skila skýrslu, hugsa um Skáld í skólum og svitna við suðurgluggann. Það er djasshátíð og hinseginhátíð og ég er í nýjum sandölum. Ég er að hugsa um að hjóla í sund.
Skicka en kommentar
Läs mer

Mauradráp á Sikiley

Í gær sat ég á sólbekk við sundlaug á strandhóteli á Sikiley og horfði á maura vinna í því að flytja líkið af stórri, dauðri bjöllu. Fyrst reyndu nokkrir maurar að lyfta undir framendann á henni, eins og þeir hefðu hugsað sér að rúlla henni, það gekk ekki og hópur dreif að, maurarnir röðuðu sér í kringum bjölluna og bjuggu sig undir að lyfta henni í sameiningu. Ég fylgdist með þessu í nokkrar mínútur en skyndilega stóð upp heimilisfaðir á næsta sólbekk (hann var með stóra silfurkeðju um hálsinn og nöfn barnanna sinna flúruð á sig) og þreif bjölluna upp af sundlaugarbakkanum og henti henni út í runna. Svo stappaði hann ofan á maurahópnum með flip-flop töfflunni sinni. Nú situr þessi maður á næsta borði við mig í morgunverðarsal hótelsins og borðar kökur. Það er ekkert ósætt brauð, nema örþunnar fransbrauðsneiðar, í boði hérna en kökuhlaðborðið er rosalegt. Allskonar tertur og flórsykurstráð sætabrauð í röðum á borðinu og nettar ítalskar konur raða í sig í kringum mig. Mauramorðinginn ...
Skicka en kommentar
Läs mer

Vígt vatn af skornum skammti

Þessa vikuna dvel ég í Króatíu. Að lenda á flugvellinum í Split er svolítið eins og að lenda á Ísafirði, stefna á fjall og taka svo skyndilega U-beygju (nú ætla ég samt ekki að reyna að ljúga því að ég hafi einhverntíma flogið til Ísafjarðar). Hér er hlýtt loft og volgt Adríahaf sem er svo salt að mér líður eins og nætursaltaðri ýsu eftir að hafa fleygt mér í öldurnar. Mér skilst að gistihúsið sem ég dvel í sé þúsund ára og að næstu hús séu frá því um árið 300 svo mér líður mjög vel. Allt sem er gamalt og mikið notað hentar mér best, þannig hef ég alltaf verið. Helstu merki um að nú geysi heimsfaldur eru þau að það er ekkert vígt vatn í kirkjunum. Í einni vígðavatnsskál í kirkju sem ég heimsótti í fyrradag lá meira að segja bara brúsi með spritti svo að kirkjugestir gætu dassað á sig veiruvörn. Þetta er óneitanlega forsendubrestur fyrir konu sem er vön því að fara inn í evrópskar kirkjur og sletta á sig skítugu vatni í nafni föður og sonar og heilags anda.
Skicka en kommentar
Läs mer