Fortsätt till huvudinnehåll

Kona sem dó af völdum kakkalakkapúlvers

Undanfarnar vikur hafa Halldór Guðmundsson og Þorgerður E Sigurðardóttir verið með mjög áhugaverða útvarpsþætti á RÚV um Íslendinga í Kaupmannahöfn. Síðasti þátturinn verður á dagskrá næsta laugardag og ég hlakka til að hlusta á hann. Í þáttunum, sem heita Skáld og skrælingjar, hefur Halldór meðal annars minnst á íslenska karla sem sátu hver yfir öðrum á knæpum í grennd við Kóngsins nýjatorg og uppnefndu Dani, en líka hefur verið minnst á nokkrar konur.

Ég hef sjálf óseðjandi áhuga á íslenskum konum sem voru í Kaupmannahöfn á síðustu öld og er einmitt núna stödd í borginni og búin að lesa ýmis skjöl á Ríkisskjalasafni Dana og fletta upp í Borgarskjalasafninu. Ég hef ekki fundið nákvæmlega það sem ég er beinlínis að leita að og sem tengist íslenskri konu sem bjó í Kaupmannahöfn mikinn meirihluta ævinnar (hér eru útvarpsþættirnir um hana), en ég hlýt samt að finna þetta á endanum, nú bíða mín tvær útkrotaðar bækur í Svarta demantinum.

Ekki er ég sagnfræðingur og ekki geng ég mjög skipulega til verka, en ég yrði kannski ágætur einkaspæjari því ég er forvitin og þolinmóð þegar ég hef áhuga á einhverju og svo er ég mjög góð í að lesa hrafnaspark á gömlum dánarvottorðum og í lögregluskýrslum og dómabókum. Á fyrri hluta 20. aldar voru fleiri íslenskar konur í Kaupmannahöfn en karlar. Þessar konur hafa fæstar farið á bari, margir barir voru líka bannaðir konum. Þær unnu fyrir sér sem kaffijómfrúr, saumakonur, vændiskonur, vinnukonur, skúringakonur, húsmæður, bústýrur, straukonur, ljósmæður, hjúkrunararkonur, búðarkonur og þær ráku gistihús og voru listakonur og alla vega ein var bókmenntaþýðandi. Nafn einnar íslenskrar konu í Kaupmannahöfn rakst ég á þegar ég var að rekja ferðir Guðnýjar Eyjólfsdóttur þegar ég vann að útvarpsþáttunum um hana. Það sem vakti athygli mína varðandi þá konu var að í skjalasafni Kaupmannahafnarborgar er nóta þar sem segir að hún hafi látist árið 1939 vegna eitrunar af völdum kakerlakpulver. Konan hét Laufey Árný Ólafsdóttir og var fædd í janúar 1905. Í gær rakst ég aftur á nafn þessarar konu og ákvað að reyna að finna út hvað hún hefði verið að gera í Kaupmannahöfn. Mér tókst að rekja ferðir hennar um borgina frá árinu 1920, þegar hún var 15 ára. Hún starfaði á gistihúsum og veitingastöðum og bjó víða um borgina og í Humlebæk á árunum 1920-1923. Árið 1922 var hún buffetnemi og bjó í Købmagergade og hafði þá logið sig tveimur árum eldri en hún var, væntanlega til að komast í námið (upploginn aldur íslenskra kvenna í Kaupmannahöfn er sérstakt efni, ég veit um eina sem laug sig áratug yngri en hún var því hún átti mun yngri mann, og svo laug hún líka upp á sig fínum starfstitli, en það er annað söguskott). Laufey Árný átti áreiðanlega áhugaverða ævi, sú saga er sennilega öllum hulin og verður tæpast sögð, en þegar hún dó á Bispebjerg Hospital, 4. maí árið 1939, er hún titluð garderobedame og hún deyr, sem fyrr segir, af völdum kakkalakkaeiturs, sem ég held að sé bórsýra. Læknir skrifar í dánarvottorðið að um sjálfsvíg sé að ræða, konan hafi fundist rænulaus og köld og dáið klukkustund eftir að hún var flutt á spítala. Á dánarvottorðinu stendur líka að lögreglan sjái enga þörf á rannsókn og að óhætt sé að jarða líkið. Á dánarstundu bjó Laufey Árný í nýlegri blokk í Valby og var jarðsett frá Jesúskirkjunni. Dánartilkynning birtist í íslenskum blöðum nokkrum dögum eftir andlátið.

Eftir að hafa flett upp í kirkjubók og skoðað dánarvottorð Laufeyjar Árnýjar, sem stakk af til Kaupmannahafnar fimmtán ára gömul, fór ég auðvitað í Íslendingabók. Þar er dánardagur hennar ekki skráður en það kemur fram að hún hafi búið í Reykjavík 1910. Foreldrar hennar, Sæmundur Ólafur Guðmundsson (1871-1961) og Guðríður Árnadóttir (1881-1940), hafa líklega aldrei búið saman, Guðríður er skráð vinnukona í Kaldaðarnessókn 1901 og lausakona á Skólavörðustíg 1920 og á Bergþórugötu 1930. Sæmundur Ólafur er einhvers staðar annars staðar.

Amma Laufeyjar Árnýjar hét Rannveig Jóelsdóttir. Það þarf ekki annað en að slá nafnið hennar inn á timarit.is eða einhverja leitarvél til að finna út að hún var dæmd fyrir dulsmál á sama tíma og Skúli Thoroddsen stóð í frægum málaferlum, það var árið 1893. Í dómnum yfir Rannveigu kemur fram að hún hafi fyrirfarið nýfæddu barni vegna hræðslu við mann sem hún átti tvö börn með fyrir, nú var hún ólétt eftir annan (sennilega húsbóndann þar sem hún var vinnukona) og óttaðist hinn barnsföðurinn. Hún henti barnslíkinu í Ölfusá en það rak á land og hún var dæmd til sex ára betrunarhúsvistar.  Þetta stendur um hana í Íslendingabók.




Ekki hef ég kynnt mér hvort og þá hvar Rannveig  sat inni en manntölin og Íslendingabók gerðu mér fært að rekja ferðir hennar norður í land og Rannveig bjó síðast á Raufarhöfn með manni sem hún hefur hugsanlega kynnst í fangelsi. Sá maður hét Sigurjón Einarsson (1868-1938) og hann hafði fengið tíu ára dóm fyrir að eignast barn með systur sinni, Sólborgu, og nú kviknar væntanlega á perunni hjá einhverjum því margt hefur verið rætt og ritað um það draugalega mál þar sem Einar Benediktsson kom mjög við sögu og sem Matthías Johannessen, Thor Vilhjálmsson, Guðjón Friðriksson og margir blaðamenn hafa fjallað um, málið dúkkar reglulega upp og um það eru margar kenningar. Hér eru nokkrar krækjur um Sólborgarmálið:

https://timarit.is/page/1924555#page/n23/mode/2up

https://www.visir.is/g/20151786496d/jon-ottar-raedur-gatuna-um-solborgarmalid

https://www.dv.is/fokus/2022/11/26/sagan-af-solborgu-og-sigurjoni-sifjaspellsmalid-sem-markadi-skaldid-til-lifstidar/

Ekki hef ég fundið neina mynd af Laufeyju Árnýju Ólafsdóttur, því miður. Ég held nú áfram að reyna að finna það sem ég leita að, en takist það ekki þá finn ég alla vega alltaf einhverjar áhugaverðar sögur um íslenskar konur, ég gæti sagt ykkur nokkrar verulega magnaðar og geri það kannski síðar.

Kommentarer

Skicka en kommentar

Populära inlägg i den här bloggen

Maður og hauskúpa

Um daginn keypti ég ljósmynd á nytjamarkaði. Mér fannst augljóst að hún væri mjög gömul og mér fannst hún ólík þeim gömlu myndum sem ég hef skoðað á vefsíðum safna undanfarin ár, og eru þær þó býsna margar. Myndin er nokkuð stór, um 18x23 cm. og í fallegum, greinilega býsna gömlum tréramma með gyllingu. Hún er merkt P. Brynjólfssyni, ljósmyndara. Myndin sýnir ungan mann í vönduðum fötum sem situr við borð og reykir pípu. Hann hrærir í kaffibolla. Á borðinu er pottaplanta (pálmi, eins og var í tísku upp úr þarsíðustu aldamótum) og nokkrar myndir og á veggjunum eru líka myndir, bæði af fólki sem virðist vera íslenskt alþýðufólk en líka glæsilegar konur og hópmyndir. Á öðru borði má sjá lampa, hauskúpu og sennilega mjaðmagrind, stjaka með snúnu kerti og fleira. Í hillu er lítil hauskúpa sem virðist vera úr nagdýri. Bækur, merkta krús eða bolla, vekjaraklukku og ýmislegt fleira áhugavert má líka sjá á þessari mynd.   Ég byrjaði á að lesa það sem ég gat auðveldlega fundið um P...
Skicka en kommentar
Läs mer

Félagsbústaðir og vélanám

Það eru nokkrar rásir sem spilast í höfðinu á mér á hverjum tíma. Það er svo sem ekkert beinlínis að því (ég hélt einu sinni að allt fólk væri svona en nú skilst mér að það séu tekin lyf við þessu) en alla vega ákvað ég að skrifa niður eitthvað af því sem hefur bergmálað innra með mér í morgun. Byrjum á einni spurningu: Hvenær tók Vanilla Black, sem er útum allt í flösku sem pinnar standa uppúr, við af Ariel Ultra sem íslenska ríkislyktin? Ég hef oft rætt um Norðmanninn sem sagði mér að hann þekkti Íslendinga í strætó í Osló á þvottaefnislyktinni, en núna er það þessi Vanilla Black-lykt sem hefur yfirtekið þjóðfélagið. Mér persónulega finnst hún betri en þvottaefnislykt (ég nota bara svansmerkt og lyktarlaust þvottaefni) og er alveg í vanillu-teyminu, en þetta er samt kannski að verða gott með þessa lykt? Á meðan lesendur velta þessu fyrir sér ætla ég að snúa mér að næsta máli: Það bjó svokallaður svikahrappur í íbúð Félagsbústaða í um það bil áratug og át þar lyf út á resept látinnar ...
Skicka en kommentar
Läs mer

Launbarnið - framhald

Í gær skrifaði ég að ég hefði fundið sönnun þess í skrá Mæðrahjálpar Kaupmannahafnar að Elín Elísabet Jónsdóttir hefði eignast son með Jóhanni Jónssyni. Guðmundur Magnússon, sagnfræðingur, sem er að safna efni í bók um Jóhann, er sá sem hafði samband við mig um hvort ég hefði rekist á nafn Elínar og það var svo skemmtileg tilviljun að það hafði ég gert alveg óvænt. Eftir að hafa verið í sambandi við Guðmund og hann sent mér eitt heimilisfang og ég síðan fundið eitthvað um ferðir Elínar í Kaupmannahöfn sagði ég honum að skrár yfir fæðingar á Ríkisspítalanum í Kaupmannahöfn væru á vef danska Ríkisskjalasafnsins en að það væri þolinmæðisverk að stauta sig í gegnum þær. Eftir að ég sendi honum póstinn datt mér samt í hug að taka smástund í að lesa nöfn fæðandi kvenna í Protokol over ugifte fødende (hemmeligfødende) á Ríkisspítalanum. Árið sem nafn Elínar er í bók Mæðrahjálparinn er 1917 svo ég gerði ráð fyrir að barnið hefði fæðst snemma það ár, hún mun hafa komið til Danmerkur 1916. Ég ...
3 kommentarer
Läs mer

Þýðingar

Ekki hef ég enn lesið bók eftir nýjan Nóbelsverðlaunahafa í bókmenntum en ég hef heyrt umræður um bækurnar hennar, bæði þegar Grænmetisætan kom út á íslensku og eftir að tilkynnt var að Han Kang fengi verðlaunin. Í gær birtist lesendabréf í sænska blaðinu DN þar sem kona sem heitir Anne-Marie Morberg er að býsnast yfir því hvað þýðendur fái litla athygli í stóra bókmenntasamhenginu. Þeirra tungumálaþekking og málkennd byggir brýr yfir landamæri á milli tungumála og þegar Han Kang er hyllt fyrir ljóðrænan prósa á Norðurlöndum þá er líka verið að hrósa þýðendunum sem koma textanum til skila, það ætti alla vega að vera þannig, segir Anne-Marie sem skrifar lesendabréfið. Hún segist hins vegar hafa þurft að hafa fyrir því að fletta upp nafni þess sem hefur þýtt Han Kang á sænsku því á það hefur varla verið minnst í sænskum fjölmiðlum. Eftir að þetta lesendabréf birtist hefur fleira fólk stigið fram og tekið undir, meira að segja hefur verið bent á það að þýðandi eigi höfundarrétt á sænskum...
Skicka en kommentar
Läs mer

Gömul launungamál

Ég er stödd í Kaupmannahöfn og undir lok liðinnar viku var ég að fletta skrám frá Mæðrahjálp borgarinnar frá því á öðrum áratug síðustu aldar. Þar rakst ég á örfá nöfn íslenskra kvenna, og reyndar karla líka, en aðeins tvö sem ég lagði á minnið. Mæðrahjálpin hefur í rúm hundrað ár rekið hjálparstarf í Kaupmannahöfn. Áður störfuðu þar tvö félagasamtök sem aðstoðuðu einstæðar, barnshafandi konur og konur sem höfðu átt börn utan hjónabands, sem var síðan steypt saman í Mæðrahjálpina. Hjálpin fólst meðal annars í að hafa uppi á fjarverandi feðrum,  koma börnum til ættleiðingar og að aðstoða við framfærslu. Nöfnin sem vöktu athygli mína voru Elín Elísabet Jónsdóttir og Jóhann Jónsson. Seint á föstudagskvöldið sendi ég Kristínu Svövu Tómasdóttur skilaboð, mig rámaði í þessa færslu sem hún skrifaði á sínum tíma um bókina Angantý. Ég sagði Kristínu að ég hefði ekki lesið bókina en að ég hefði hlustað á útvarpsþætti um Elínu, sem Sóley Stefánsdóttir, afkomandi hennar (sem einnig var nágrann...
4 kommentarer
Läs mer

Aðlögun og ættfræði og fólkið sem vill kannski skrifa bækur fremur en lesa þær

Það er mánudagur og rétt komið hádegi. Efsta atriðinu á listanum yfir það sem ég ætlaði að gera í dag er samt þegar lokið. Ég er búin að senda inn umsókn um listamannalaun fyrir árið 2025. Eiríkur Örn Norðdahl gerði listamannalaunaumsóknarskrifum skil um daginn og talar (í léttum tóni samt) um þessa h*$#*s ritlaunaumsókn . Hann vill fá fastráðningu og ég lái honum það svo sem ekki, það er ákveðin áskorun að sækja árlega um laun fyrir vinnu næsta árs og lifa síðan í nokkurra mánaða óvissu um hvort þau fáist. Það er hins vegar fjarri mér að kvarta, í fyrsta lagi er ég mjög þakklát fyrir hvern einasta mánuð sem ég hef fengið listamannalaun fyrir að sinna skrifum (ég fékk jákvætt svar við launaumsókn í fyrsta skipti þegar ég var að nálgast fimmtugt og var búin að gefa út þó nokkrar frumsamdar bækur og þýðingar) og svo finnst mér ekkert leiðinlegt að skrifa umsóknina. Þá gefst færi á að rifja upp verkefni ársins sem er að líða (það þarf auðvitað að uppfæra ferilsskrána) og setja saman text...
Skicka en kommentar
Läs mer

Stórir rassar og stór hús

    Áðan las ég smartlandsumfjöllun um mann sem hætti að leigja íbúð í Grafarvogi vegna dýrtíðar (og vegna þess að hann var ekkert mjög mikið heima hjá sér) og keypti sér hjólhýsi sem hann býr í ásamt sambýliskonu. Um daginn las ég líka um danska konu sem fannst borgarlífið í venjulegri íbúð tilgangslaust og óvistvænt. Konan keypti sér hirðingjatjald og flutti ásamt ungum syni inn í sænskan skóg og þar hafa þau búið um árabil við aðstæður sem flestum þykja frumstæðar. Mér finnst þetta áhugaverðar sögur því ég velti því svo oft fyrir mér hvað fólk þarf marga fermetra undir rassinn á sér (svo ég tali nú ekki um alla bílana sem þjóna hlutverki yfirhafna fyrir mjög marga - sumt fólk sem ég þekki ekur alltaf eitt í bíl, það virðist ekki einu sinni geta deilt bíl með þeim sem það deilir rúmi með). Hvers vegna þarf fólk svona mikið pláss? Hafið þið séð hvað mörg hús og íbúðir sem eru til sölu og eru óheyrilega stór? Nú skil ég alveg að einhver kjósi að hafa rúmt um sig ...
Skicka en kommentar
Läs mer

Mårrans!

Í síðustu viku fór ég til Vestmannaeyja og eftir nokkra daga er Akureyrarferð á döfinni og eftir það Danmerkurferð. Þessa vikuna er ég í Reykjavík að rækta með mér hefðbundið skammdegisþunglyndi og eyða peningum í eitthvað sem ég held að geti fært mér slatta af hamingju. Ég hef samt ekki keypt margar bækur, bara eina ljóðabók sem ég á eftir að lesa, en titillinn lýsir lífi mínu að vissu leyti ágætlega, Ég lagði mig aftur . Ég hef samt lesið nokkrar nýjar og ágætar bækur en mig vantar eiginlega ævisögur, það eru nokkrar að koma út þessa dagana sem mig langar að lesa. Annars er starf þessarar viku, verkefni sem mætti alveg ganga hraðar, að þýða bók um múmínálfa. Það er auðvitað varla hægt að hugsa sér skemmtilegra verkefni svo ég má teljast óskabarn gæfunnar hvað það varðar. Í morgun velti ég því fyrir mér hvort fólk sem safnar múmínálfabollum hafi lesið bækurnar og spáð í Morrann. Vangavelturnar komu til af því að ég las grein um Morrann í útlensku blaði. Þar vék greinarhöfundur að því...
Skicka en kommentar
Läs mer

Málfar

Málbreytingar hafa mér alltaf fundist áhugaverðar. Ég man nákvæmlega hvar og hvenær ungur maður otaði að mér konfektkassa árið 1985 og bauð mér mola með orðunum: „Ég var að versla mér konfekt“. Mér fannst þetta merkilegt orðfæri, ég hafði aldrei heyrt sögnina að versla notaða nema um magninnkaup og verslunarleiðangra. Nú er alvanalegt að menn versli sér skópar eða pulsu og ég er löngu hætt að velta þessu orðalagi fyrir mér. Ég man líka að ég heyrði dvalarhorfið fyrst notað eins og nú er mjög algengt þegar kona sem ég vann með á leikskóla í Austurbænum árið 2001 sagði „Ég er ekki að skilja þetta barn.“ Mér fannst þetta áhugavert, enda skrifaði Jón G. Friðjónsson pistil í Moggann nokkrum árum síðar og sagði þetta komið frá íþróttafréttamönnum og brjóta í bága við málvenjur. Ég held samt að mér hafi fundist þetta töff og að það hafi liðið mjög skammur tími þar til ég hafði tekið upp þennan dvalarhorfsósið. Áðan byrjaði ég að lesa nýja bók eftir ungan höfund (ég er líklega byrjuð á a...
Skicka en kommentar
Läs mer